O stosowaniu wybranych przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych

Jednym z podstawowych aktów prawnych, istotnych dla organów przyznających pomoc materialną w szkole wyższej lub w instytucie naukowym PAN, jest ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. Zgodnie z art. 179 ust. 5 psw, miesięczną wysokość dochodu na osobę w rodzinie studenta uprawniającego do ubiegania się o stypendium socjalne ustala się na zasadach określonych w ustawie o świadczeniach rodzinnych.

Kluczową rolę ogrywa tu więc art. 3 ww. ustawy – słowniczek, który zawiera definicję m.in. dochodu (art. 3 pkt 1 lit. a-c). Trzeba jednak pamiętać o wyłączeniu, o którym mowa w art. 179 ust. 5 psw. Jest bowiem taka grupa świadczeń, które na użytek świadczeń rodzinnych są uwzględniane do dochodu, ale obliczając dochód na użytek stypendium socjalnego już tych świadczeń nie wlicza się. Chodzi tu m.in. o świadczenia pomocy materialnej dla studentów i doktorantów przyznawane na podstawie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.

Również definicja rodziny, o której mowa w ustawie o świadczeniach rodzinnych nie ma zastosowania do stypendium socjalnego bowiem krąg osób, których ewentualne dochody należy uwzględniać obliczając dochód w rodzinie studenta został zakreślony w art. 179 ust. 4 i 5 psw.

Istotną rolę odgrywać będzie katalog dochodów utraconych (art. 3 pkt 23) i dochodów uzyskanych (art. 3 pkt 24). Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że jedną z przesłanek utraty dochodu jest utrata zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. W pewnym uproszczeniu przyjmuje się, że chodzi tu o każdą taką utratę. Zatrudnienie lub inna praca zarobkowa definiowana jest jednak w art. 3 pkt 22 ustawy o świadczeniach rodzinnych w ten sposób, że oznacza to wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. Przepis ten determinuje więc ocenę w zakresie utraty dochodu. Z jednej strony należy mieć na względzie świadczenia, o których mowa w art. 3 pkt 23, a z drugiej nie każda utrata pracy zarobkowej będzie wpisywać się w katalog dochodów utraconych.

Kolejny przepis, art. 5 ust. 4-4b ustawy o świadczeniach rodzinnych, odnosi się do sposobu obliczania dochodu w przypadku utraty lub uzyskania dochodu. Zasadą jest to, że na użytek stypendium socjalnego oceniamy sytuację materialną posiłkując się stanem występującym w roku poprzedzającym. Tzw. rokiem bazowym dla organu przyznającego stypendium na rok akad. 2016/2017 będzie rok podatkowy 2015, a samo świadczenie może przysługiwać od października 2016 r. do czerwca/lipca 2017 r., w zależności od tego, jak w regulaminie przyznawania pomocy materialnej został zakreślony okres – liczba miesięcy – na jaki jest przyznawane stypendium. Praktyka wskazuje, że pomiędzy rokiem bazowym, który trwa od stycznia do grudnia 2015 r., a terminem składania wniosku o stypendium, najczęściej w październiku 2016 r., mogą wystąpić istotne różnice. Tzw. dochód utracony pozwala na modyfikowane tego dochodu i jego urealnienie na dzień składania wniosku. Tym samym może się zdarzyć, że student osiągnął znaczny dochód w 2015 roku, ale utracił go i nie będzie ów dochód uwzględniany przy ocenie wniosku w przedmiocie stypendium socjalnego.

Również uzyskanie dochodu generuje na organie i samym studencie pewien obowiązek. Otóż w sytuacji, gdy student deklaruje, że uzyskał dochód we wspomnianym powyżej 2015 roku, to dochód ten dzieli się przez liczbę miesięcy, w których był on uzyskiwany. Nie można automatycznie zakładać, że skoro z zaświadczenia z urzędu skarbowego wynika, że w 2015 r. student osiągnął dochód w kwocie 24 tys. zł. to jest to dochód za cały 2015 r. i należy go podzielić przez okres 12 miesięcy. Dopiero np. zaświadczenie od pracodawcy, czy też wystawione przez Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ujawni, o jaką liczbę miesięcy tu chodzi. Podobnie w przypadku uzyskania dochodu w roku, w którym student będzie ubiegać się o stypendium (2016) wymaga udokumentowania dochodu. Chodzi tu o miesiąc następujący po miesiącu, w którym dochód ten był uzyskiwany. Oczywiście, gdyby ww. dochody uzyskane, np. do czerwca 2016 r., a następnie zostałby utracone, to nie uwzględnia się tego dochodu na użytek oceny wniosku w przedmiocie stypendium socjalnego.

Ustawa o świadczeniach rodzinnych odnosi się również do gospodarstwa rolnego i przepisów tych nie sposób pominąć. Wprawdzie, zgodnie z art. 3 pkt 6 ww. ustawy, ma miejsce odesłanie do ustawy o podatku rolnym, to trzeba mieć tu na uwadze przepisy art. 5 ust. 8-bc ustawy o świadczeniach rodzinnych. Podstawą obliczenia dochodu jest tzw. hektar przeliczeniowy, to jednak może on być modyfikowany poprzez wydzierżawienie obszarów rolnych. Nie chodzi tu jednak o jakąkolwiek dzierżawę, ale – w uproszczeniu – o określony krąg podmiotów, czasookres dzierżawy itd.

Trzeba odnieść się jeszcze do jednej kwestii. Otóż w ustawie o świadczeniach rodzinnych funkcjonuje tzw. zasada „złotówka za złotówkę”. Zgodnie z treścią art. 5 ust. 3-3a ww. ustawy w przypadku gdy dochód rodziny przekracza kwotę uprawniającą do świadczenia, zasiłek rodzinny przysługuje w wysokości różnicy między łączną kwotą zasiłków rodzinnych a kwotą, o którą został przekroczony dochód rodziny. Pojawiają się więc głosy, że podobny mechanizm działa w przypadku stypendium socjalnego. Jeśli student przekroczy określony próg to należy przyznać mu stypendium, ale pomniejszone o kwotę, o którą został przekroczony dochód. Takie stanowisko jest całkowicie chybione. Przede wszystkim wskazać należy, że czym innym są zasady obliczania dochodu i w tym zakresie stosujemy ustawę o świadczeniach rodzinnych z uwzględnieniem art. 179 psw, a czym innym będą zasady ustalania wysokości stypendium, które winny być określone w regulaminie przyznawania pomocy materialnej dla studentów. Pod określeniem „zasady obliczania dochodu” nie mieszczą się „zasady ustalania wysokości stypendium socjalnego”. Nie wdając się w szczegóły wyraźnie należy wskazać, że prawo do stypendium socjalnego ma tylko student znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej. Trudna sytuacja materialna, chociaż literalnie nie znajduje się w słowniku ustawy psw, to jednak jest definiowana poprzez progi dochodowe, tzw. widełki na użytek stypendium socjalnego. Analiza przepisu art. 179 ust. 1-3 psw wyraźnie daje podstawy do ogłoszenia przez rektora uczelni progu dochodowego, który musi mieścić się w tzw. widełkach na użytek stypendium socjalnego. Tylko więc student, którego dochód nie przekroczy progu określonego przez rektora, będzie miał prawo do stypendium socjalnego.